Grenndargralið

Í gær sagði Grenndargralið frá skemmtilegum fundi við upphaf aðventu á Héraðsskjalasafninu á Akureyri. Heimildaleit þriggja nemenda í MA leiddi í ljós að kassi á safninu hafði að geyma 136 ára gamlar húsateikningar af veitingahúsinu Jensensbauk sem stóð við Aðalstræti 12 og brann þann 19. desember árið 1901. Teikningar Jóns Chr. Stephánssonar timburmeistara voru þó ekki einu gersemarnar sem komu upp úr kassanum.

Árið 1884 reis timburhús í suðurhluta bæjarins, n.t.t. við Strandgötu 33. Eigandi þess, veitingamaðurinn Ólafur Jónsson rak Hótel Oddeyri í húsinu til dánardags árið 1898. Eiginkona hans Anna Tómasdóttir tók við rekstrinum að honum látnum. Anna stóð fyrir sannkallaðri andlitsupplyftingu á húsnæðinu árið 1905. Ekki aðeins stækkaði hún hótelið til norðurs, heldur og lét hún byggja tvo turna við sinn hvorn endann á framhlið hússins og framstæða útbyggingu á milli þeirra. Viðbyggingin í norðurátt hýsti stóran sal með öllum helstu nútímaþægindum þess tíma í líkingu við það sem þekktist á gistihúsum úti í hinum stóra heimi. Í turnunum og útbyggingunni voru samtals níu herbergi, þrjú í hverri einingu hvert yfir öðru, með útsýni í allar áttir, þó ekki til norðurs. Framkvæmdagleði Önnu skilaði sér – að mati Grenndargralsins – í einhverri fallegustu húsbyggingu sem risið hefur í bænum. Gamanið stóð þó stutt yfir því hótelið brann til kaldra kola þann 18. október árið 1908.

Líftími Hótels Oddeyrar, eftir breytingarnar 1905, spannar ekki langan tíma. Á þessum þremur árum eða svo voru ýmsar samkomur haldnar á hótelinu sem nafntogaðir einstaklingar tóku þátt í og dagblöðin fjölluðu um. Í mars árið 1906 kom skáld í heimsókn á hótelið. Guðmundur Friðjónsson frá Sandi í Aðaldal var þá með fyrirlestur fyrir framan fullan sal af fólki. Í lok fyrirlestrarins las skáldið upp nýtt, frumsamið ljóð. Í júní sama ár héldu tónskáldið Sigfús Einarsson og söngkonan Valborg Einarsson tónleika í nýjum og glæsilegum sal hótelsins. Þau höfðu gift sig um vorið í Kaupmannahöfn og ferðuðust um landið þetta sumar til að skemmta landsmönnum. Meðal sönglaga sem nýgifta parið flutti á Hótel Oddeyri var lag sem tónskáldið hafði þá nýlega samið. Það hét Draumalandið. Fundahöld voru tíð á Hótel Oddeyri. Viku eftir tónleika Sigfúsar og Valborgar var Gránufélagið með fund á hótelinu. Á þessum árum kepptust landsmenn um að safna fyrir byggingu heilsuhælis á Vífilsstöðum. Stofnfundur Akureyrardeildar Heilsuhælisfélagsins var haldinn um miðjan febrúar 1907. Þá hélt Heimastjórnarfélag Akureyrar fund á hótelinu í maí 1908. Efni fundarins var Sambandslagafrumvarpið. Rétt um mánuði eftir fund Heimastjórnarmanna kom Hannes Hafstein í bæinn. Bæjarbúar tóku vel á móti ráðherranum á Hótel Oddeyri.

Sömu helgi og Hannes Hafstein hitti bæjarbúa á Hótel Oddeyri, tóku 14 glímukappar þátt í Íslandsglímunni á Akureyri. Keppt var um Grettisbeltið. Hlutskarpastur varð Jóhannes Jósefsson. Mótið var vel sótt, ekki síst vegna þess að safna átti fjármunum til styrktar þátttöku Íslendinga í fyrsta skipti á Ólympíuleikum þetta sama ár. Samtakamátturinn skilaði árangri og Jóhannes var í broddi fylkingar þeirra glímumanna sem sýndu íslenska glímu á Olympíuleikunum í London. Ein síðasta samkoman á Hótel Oddeyri sem dagblöðin segja frá, áður en húsið varð eldi að bráð, var samsæti sem haldið var glímumönnunum til heiðurs eftir frægðarförina til London. Einum og hálfum mánuði síðar fuðraði Hótel Oddeyri við Strandgötu 33 upp.

Auk teikninga af Jensensbauk hafði kassinn á Héraðsskjalasafninu að geyma húsateikningar af Hótel Oddeyri frá árinu 1905. Þó ítarleg rannsókn hafi ekki enn farið fram á teikningunum verður að teljast líklegt að þarna sé um að ræða teikningar sem notast var við þegar Anna Tómasdóttir lét stækka hótelið til norðurs og skreyta það með turnum að sunnanverðu. Grenndargralið dustar nú rykið af gömlum hugmyndum sínum um endurreisn gamalla og glæsilegra bygginga úr sögu Akureyrar – vitaskuld með hliðsjón af öllum nútímareglugerðum hvað varðar öryggi og þægindi. Er hægt að endurbyggja gamalt timburhús út frá bestu mögulegu heimildum sem við höfum í dag svo sem ljósmyndum og samtímalýsingum – og núna einnig teikningum? Óneitanlega yrði gaman að sitja í turnbyggingunni Hótel Oddeyri, með kaffibollann í annarri og dagblaðið í snjalltækinu í hinni?

Með því að smella hér má sjá ljósmynd sem Hallgrímur Einarsson tók af Hótel Oddeyri eftir breytingarnar 1905. Rétthafi myndarinnar er Minjasafnið á Akureyri.

Heimildir:

Deildarfundur Gránufélags á Oddeyri. (1906, 22. júní). Norðri, bls. 110.

Fundarboð. (1907, 15. febrúar). Norðri, bls. 25.

Fyrirlestur. (1906, 17. mars). Norðurland, bls. 109.

Glímumönnunum. (1908, 5. september). Norðurland, bls. 10.

Heimastjórnarfélagið á Akureyri. (1908, 19. maí). Norðri, bls. 79.

Ráðherran. (1908, 9. júní). Norðri, bls. 92.

Sigfús tónskáld Einarsson og frú. (1906, 22. júní). Norðri, bls. 109.

Á morgun verða 120 ár liðin frá því að merkilegt veitinga- og ferðaþjónustuhús í suðurhluta bæjarins brann til grunna. Beykirinn Lauritz Hansen Jensen reisti hús við Aðalstræti 12 árið 1866 sem hann hugðist nýta fyrir veitingasölu og gistiaðstöðu. Árið 1885 færði Jensen út kvíarnar. Hann lét byggja við húsið eftir teikningum Jóns Chr. Stephánssonar timburmeistara sem jafnframt vann verkið. Veitingahúsið Jensensbaukur var risið og tekið til starfa. Nafnið vísar í eigandann og starfsgrein hans.

Árið 1898 keypti Vigfús Sigfússon húsið og hóf rekstur í því undir nafninu Hótel Akureyri. Eftir að Jensensbaukur brann þann 19. desember 1901, reisti Vigfús glæsilegt stórhýsi á rústunum. Rekstur Hótels Akureyrar hélt áfram í því húsnæði til ársins 1916 þegar Vigfús féll frá. Þetta tignarlega timburhús sem var eitt hið stærsta á Akureyri á þeim tíma, drabbaðist niður á næstu árum og áratugum. Húsið varð eldi að bráð árið 1955.

Nú í upphafi aðventu höfðu þrjár stúlkur í 2. bekk MA samband við Láru Ágústu Ólafsdóttur héraðsskjalavörð á Héraðsskjalasafninu á Akureyri í tengslum við verkefni sem þær voru að vinna í sögu. Ætlun þeirra var að kanna frumheimildir á safninu sem snéru að tíðum eldsvoðum á Akureyri fyrir rúmum hundrað árum síðan. Þær heimsóttu safnið og funduðu með Láru sem og Jóni Hjaltasyni sagnfræðingi. Jón er líklega manna fróðastur um brunana miklu í bænum í upphafi 20. aldar. Eftir gott spjall og leit í kössum fann Lára m.a. upprunalegar teikningar timburmeistarans Jóns Chr. Stephánssonar af Jensensbauk þ.e. viðbyggingunni frá árinu 1885.

Grenndargralið innti þau Láru og Jón eftir því hvort þau hefðu vitað af teikningunum áður en þau fengu heimsókn frá nemendum MA. Lára sagði að hana hefði rekið minni til að einhverjar teikningar af gömlum húsum á Akureyri væru á safninu. Erfitt væri þó að muna allt þegar skráðar færslur um heimildir á safninu væru í kringum 48.000 og þar að auki margar heimildir óskráðar. Jón sagðist ekki hafa vitað af teikningunum þegar þær komu upp úr kassanum, í það minnsta mundi hann ekki eftir að hafa séð þær fyrr en þarna við þetta tækifæri.

Sannarlega óvæntur og skemmtilegur fundur þarna á ferðinni. En þar með er ekki öll sagan sögð. Við nánari athugun komu jafnvel enn áhugaverðari gögn upp úr kassanum. Teikningar af einhverju fallegasta húsi sem nokkru sinni hefur risið á Akureyri að mati Grenndargralsins – húsi sem rétt eins og Jensensbaukur, brann til kaldra kola fyrir rúmum hundrað árum síðan. Nánar um það síðar.

Heimild:

Fjaran og innbærinn: Aðalstræti 12. (1982, 3. september). Dagur, bls. 4.

Hlaðvarpsþættirnir Leyndardómar Hlíðarfjalls 2021 eru komnir í loftið. Þættirnir koma úr smiðju Sagnalistar í samstarfi við Grenndargralið. Handritshöfundur og leikstjóri er Brynjar Karl Óttarsson. Frumsamin tónlist þáttanna er samin af Óttari Erni Brynjarssyni, Outside og Lost. Sérstakar þakkir fá Arnar Birgir Ólafsson, Erik Jensen, Gavin Anthony, Ghasoub Abed, Hildur Hauksdóttir, Hreiðar Hreiðarsson, Margrét Hrönn Hallmundsdóttir, Níels Ómarsson, Rannveig Ármannsdóttir, Tryggvi Blumenstein, Valgerður S. Bjarnadóttir og Þór Þórisson.

Smelltu hér til að hlusta.

Hún ólst upp í Eyjafjarðarsveit á hernámsárunum. Hún og vinir hennar urðu vitni að því þegar opinn herjeppi valt við bæinn með alvarlegum afleiðingum. Sagan hennar hljómar nú í fyrsta skipti í 80 ár á opinberum vettvangi.

Þeir lentu á Melgerðismelum í maí 1940. Þeir slösuðust þegar opinn herjeppi þeirra valt á leiðinni til Akureyrar og þurftu á aðhlynningu að halda um borð í spítalaskipi sem lá við Akureyrarhöfn. Tæpum tveimur vikum síðar sigldi skipið frá Akureyri út á opið hafið þar sem því var ætlað að sinna björgunarstörfum eftir að Þjóðverjar höfðu sökkt breska herskipinu Hood. Á sama tíma hóf flugvél sig til lofts frá Melgerðismelum. Hún stefndi á Kaldaðarnes við Selfoss. Þeir voru um borð ásamt flugmanni og aðstoðarmanni hans. Vélin komst aldrei á leiðarenda.

Er um sama herjeppa að ræða?

Nýir þættir af Leyndardómum Hlíðarfjalls fara í loftið föstudaginn 3. desember.