Grenndargralið

James Bond er kominn í bíó – í 25. skipti. Hetjan 007 birtist fyrst á hvíta tjaldinu árið 1962 svo framundan er virðulegt stórafmæli hjá hinum síunga njósnara hennar hátignar. Líklega er á fárra vitorði sú skemmtilega staðreynd að fyrrverandi leikara og leikstjóra hjá Leikfélagi Akureyrar má sjá bregða fyrir í Bond-mynd, þeirri átjándu í röðinni.

James Bond hefur ferðast víða á þeim tæpu 60 árum sem liðin eru frá frumraun Sean Connery í Dr. No. Þó breskur sé og starfsmaður MI6 er Bond fyrir löngu orðinn alþjóðlegur og almenningseign. Elskaður og dáður á Íslandi og Íslandsvinur í huga sumra eftir að hafa barist við illmenni á Íslandi í myndunum A Wiew to a Kill frá árinu 1985 og Die Another Day frá 2002. En eins og áðurnefnd fullyrðing gefur til kynna eru Íslandstengingarnar víðar.

Pierce Brosnan fer með hlutverk James Bond í myndinni Tomorrow Never Dies frá árinu 1997. Í einu atriðanna ræðir M – leikin af Judi Dench – við aðmírálinn Roebuck og skipherra fylgist með samtali þeirra tveggja án þess að mæla orð af munni. Skipherrann er í svo agnarsmáu hlutverki og vel falinn að hann minnir einna helst á sögupersónu í bókunum Hvar er Valli. Með hlutverk skipherrans fer Íslandsvinurinn David Ashton. En hvað varð um þennan fyrrverandi leikstjóra hjá LA? Litlar upplýsingar er að finna um hann á netinu. Hvar er Valli? Er hann lífs eða liðinn?

David Ashton er/var Skoti, skírður David Scott. Hann hefur leikið í fjölda kvikmynda og sjónvarpsþátta síðustu áratugi en er auk þess þekktur í heimalandinu sem rithöfundur. Meðal þekktra mynda hans má nefna The Eye of the Needle (1981) og The Last King of Scotland (2006) auk hlutverka í sjónvarpsþáttum á níunda og tíunda áratugnum eins og Monarch of the Glen, Brass og Sharpe.

David kom til Akureyrar í lok árs 1973 ásamt íslenskri eiginkonu sinni, Jónínu Ólafsdóttur og dóttur þeirra Sonju. Þau hjónin kynntust þegar þau voru við nám í Central School of Speech and Drama í London. David leikstýrði og lék í leikritinu Haninn háttprúði eftir írska skáldið Sean O´Casey sem sýnt var hjá LA. Hann dvaldist hér um sjö vikna skeið en sýningar stóðu yfir frá áramótum og fram í febrúar 1974. Meðal annarra leikara í sýningunni má nefna Aðalstein Bergdal, Arnar Jónsson og Þráin Karlsson. David talaði um samstarfið við LA og dvölina á Íslandi í samtali við blaðamann Tímans í janúar 1974.

Það er mjög skemmtilegt leikhús og ágætur vinnuhópur, sem þarna hefur myndazt. Þetta er annars mjög takmarkaður æfingartími, sem við höfðum og ekki sízt með tilliti til þess, að leikararnir smíða allt sjálfir, að heita má. Þeir smíða og mála, því að annars væri ekki hægt að sýna, því það myndi kosta of mikið. En þetta er duglegt á áhugasamt fólk og leikurinn var frumsýndur við ágætar undirtektir […] Já, ég er afskaplega ánægður með þessa Íslandsferð og vona að þetta verði ekki seinasta verkefni mitt hér á landi.

En er David á meðal vor? Þegar leiða þarf í ljós hvort þekktur einstaklingur er á lífi eða ekki er gott að fara inn á síðuna livingordead.com. Ef nafn David Ashton er slegið inn kemur í ljós að hann er sprelllifandi. „David Ashton is alive, born 10 Nov 1941, 79 years, 11 months“. Og rétt eins og James Bond á næsta ári, fagnar David stórum áfanga núna þegar sýningar á nýjustu Bond-myndinni standa yfir – No Time To Die. Hann verður áttræður í næsta mánuði.

David Ashton ásamt leikkonunni Gail Harrison í þáttaröðinni Brass frá árinu 1983

David Ashton (tv) sem skipherra í Tomorrow Never Dies frá árinu 1997 ásamt Geoffrey Palmer

David Ashton í kvikmyndinni The Last King of Scotland frá árinu 2006. Með honum eru leikararnir Barbara Raferty og James McAvoy.

Varðveislumönnum minjanna brá heldur betur í brún þegar þeir voru við störf á Melgerðismelum um síðastliðna helgi. Við uppgröft á stríðsminjum við einn melinn, leit forvitnilegur kopargripur dagsins ljós. Strax vöknuðu spurningar um notagildi gripsins meðal þeirra sem voru viðstaddir uppgröftinn en ekki síður aldur hans. Samdóma álit var að líklega tengdist hann ekki veru setuliðsins á Melunum í seinni heimsstyrjöldinni.

Gripurinn sem um ræðir er ferhyrndur, 4,6 – 4,7 cm að þvermáli og úr kopar. Kassalaga umgjörðin er skreytt að utanverðu, einu mynstri á hverri hlið og skákrossi að innanverðu. Frumrannsóknir á gripnum bentu til þess að þarna væri um svokallaðan eyrnaádrátt að ræða. Það hefur nú verið staðfest. Eyrnaádráttur var hluti af beisli fyrr á öldum, ádráttur sem kinnól og ennisól gengu um, undir eyrum hestsins.

Grenndargralið hafði samband við fornleifafræðing sem sagði að allmargir eyrnaádrættir væru til á íslenskum söfnum og væru fleiri dæmi um að þeir hefðu fundist fyrir tilviljun úti í náttúrunni eins og í tilfelli þess sem fannst um helgina á Melgerðismelum. Þar sem að um handsmíðaðan ádrátt væri að ræða gæti hann tæpast verið yngri en frá 19. öld en að saga þeirra næði langt aftur á miðaldir og því gæti hann verið eldri.

Samkvæmt janúarhefti Árbókar Hins íslenzka fornleifafélags frá árinu 1985 samanstóð svokallað „búið beisli af ákveðnum koparbúnaði eins og ennislaufi og eyrnaádráttum. Heimilt er að fullyrða að eyrnaádrættir hafi ekki verið smíðaðir einir sér til sölu heldur sem hluti af samstæðu. Ekki var á færi nema fremur efnaðra manna að eignast slíkt beisli, enda voru reiðtygi nokkurskonar stöðutákn hjá fyrri tíma mönnum. Búin beisli gerðust sjaldséð um aldamótin 1900.“  

Starfsmaður Minjastofnunar hefur nú kannað vettvang á Melunum í fylgd Varðveislumanna minjanna. Í spjalli  eftir lauslega athugun á svæðinu kom fram tilgáta um að ádrátturinn væri frá 19. öld.  Ómögulegt er þó að segja til um aldur fyrr en frekari rannsóknir hafa farið fram. Gripurinn verður því líklega sendur suður yfir heiðar til athugunar á næstu dögum.

Á slóðum hins dularfulla kopargrips á Melgerðismelum í Eyjafirði.

Rýnt í gögn á staðnum þar sem eyrnaádrátturinn fannst.