Grenndargralið

Sumarið 1942, rétt um hálfu ári eftir komu Ethel Hague Rea til landsins, voru fjórar stúlkur úr ameríska Rauða krossinum í Reykjavík sendar til Akureyrar. Verkefni þeirra var að kanna möguleika á opnun tómstundamiðstöðvar á Akureyri fyrir setuliðsmenn þar og í nágrenni bæjarins. Jane Goodell, Doris Thain, Betsy Lane og Cam voru valdar til verksins.

Jane Goodell segir frá dvölinni á Akureyri í bókinni They Sent Me To Iceland. Erfitt er að meta út frá frásögn hennar hvort þær hafi skemmt setuliðsmönnum í ferðinni. Það kann vel að vera. Hvort sem er, þá þykir mér sennilegt að þarna sé komin skýring á því hvernig nótnahefti Ethel komst til Akureyrar og síðar í hendur Ingimars Eydal. Ég tel í það minnsta líklegra að Jane Goodell hafi haft með sér heftið til Akureyrar en Kathryn Overstreet þegar hún kom hingað til að spila fyrir bæjarbúa í janúar 1944.

Vissulega er ekki hægt að fullyrða nokkuð um hvernig eða hvenær nótnahefti í eigu starfsmanns ameríska Rauða krossins á hernámsárunum komst í hendur Ingimars Eydal. Ég get ekki horft framhjá ýmsum möguleikum öðrum en þeim sem tengjast ferðalögum Rauðakross-kvenna norður yfir heiðar á stríðsárunum. Gæti einhver hafa skilið heftið eftir á Hótel KEA á sjöunda áratugnum? Færði einhver Ingimari heftið að gjöf þegar hann fór suður til að skemmta á níunda áratugnum? Ómögulegt að segja.

Eftir að Ásta Sigurðardóttir vakti máls á dularfulla nótnaheftinu, þótti mér eðlilegt að kanna hvort ég fyndi eitthvað sem styddi það að heftið hefði komið til Akureyrar á stríðsárunum. Fyrir fram hefur nú líklega talist harla ólíklegt að ég hefði erindi sem erfiði. Ég gladdist því yfir fréttum af ferðalagi Kathryn Overstreet til Akureyrar. Ég upplifi hins vegar ákveðna sigurtilfinningu núna þegar ég veit að Jane Goodell kom í bæinn – konan sem sigldi til Íslands með Ethel í janúar 1942 og starfaði með henni innan ARC hér á landi við að skemmta setuliðsmönnum. Hún var stödd á Akureyri sumarið 1942 á meðan Ethel var ennþá við störf hér á landi.

Einhvers konar niðurstaða er komin í málið og ég finn vissan létti þegar ég les síðasta hluta bókarinnar hennar Goodell. Jane, Doris, Betsy og Cam hafa yfirgefið Akureyri og tekið upp þráðinn þar sem frá var horfið við að koma tómstundaaðstöðu setuliðsmanna í Reykjavík í skikkanlegt horf.

Ég les lýsingar Jane á því hvernig starfskröftum Rauðakross-kvenna var dreift á ólík svæði; „Mary vann hörðum höndum við að koma nýju miðstöðinni í gagnið, Cam hjálpaði til í skólahúsnæðinu, Betty Clark undirbjó komu nýrra Rauðakross-kvenna og Ethel Hague Rea hafði verið send til að vera viðstödd opnun nýju tómstundamiðstöðvarinnar á Akureyri“!!

Skýrara getur það varla orðið. Ethel Hague Rea kom til Akureyrar á stríðsárunum. Og ekki orð að finna um það meir, ekki í bók Jane Goodell og ekki í dagblöðum þessa tíma, hvorki íslensku blöðunum né blöðum sem gefin voru út af setuliðinu. Ég finn ekkert um opnunina sem Jane vísar í og yfirhöfuð ekkert um tómstundamiðstöð setuliðsins á Akureyri. Aðeins þessi tólf orða málsgrein sem hripuð er niður af Jane Goodell; „Ethel Rea had been sent to open the new center at Akureyri.“

Kæra Ásta. Rannsókninni er lokið – í bili. Þó ekkert sé hægt að fullyrða nokkuð um hvernig Ingimar eignaðist heftið, hallast Grenndargralið að því að skemmtikrafturinn og Rauðakross-starfsmaðurinn Ethel Hague Rea hafi komið með heftið sitt í ferð sinni til Akureyrar seinni hluta árs 1942. Hún hafi ekki í eigin persónu afhent það hinum sex ára gamla Ingimari Eydal, sem þó var á þessum tíma hænuskrefum frá því að glamra á píanó á skólaskemmtunum. Hún hafi ekki haft það með sér þegar hún fór aftur til Reykjavíkur – gleymt því, skilið það viljandi eftir eða gefið einhverjum hér. Seinna, eftir að Ingimar var farinn að láta að sér kveða fyrir framan flygilinn hafi nótnahefti sópransöngkonunnar með einhverjum hætti komist í hans hendur – heftið sem framleitt var í Boston 1937 og inniheldur yfir 150 sálma og ættjarðarlög, ferðaðist yfir hafið með SS Borinquen árið 1942 til Íslands ásamt hundruðum hermanna og ellefu Rauðakross-konum og kom um sumarið til Akureyrar með eiganda sínum Ethel Hague Rea. Gersemi í sögu og menningu heimabyggðar.

Brynjar Karl Óttarsson.

Amerískir setuliðsmenn á skemmtun Rauða krossins þar sem Jane Goodell kom fram, hugsanlega á Akureyri sumarið 1942. Myndin er úr bók Goodell They sent me to Iceland.

Heimild:

Goodell, J. (1943). They sent me to Iceland. Ives Washburn Inc.

Sífellt fjölgar í hópi Rauðakross-kvenna sem verða á vegi Grenndargralsins í tengslum við „rannsóknina“ á nótnahefti sópransöngkonunnar frá hernámsárunum. Heftið dúkkaði upp á Akureyri ekki alls fyrir löngu og fjölmargar spurningar vöknuðu í kjölfarið. Ég er kominn með nokkuð glögga mynd af heftinu og ég hef undir höndum upplýsingar um Ethel Hague Rea, sópransöngkonuna sem átti heftið og dvöl hennar á Íslandi. Aðalspurningunni er þó enn ósvarað – hvernig komst heftið til Akureyrar og í eigu Ingimars Eydal?

Samhliða lestri bókarinnar They sent me to Iceland eftir Jane Goodell, fletti ég gömlum dagblöðum á netinu. Ég rek augun í grein í Alþýðublaðinu frá júlí 1943 þar sem segir: „Einn af beztu yngri píanóleikurum Ameríku, Miss Kathryn Overstreet, dvelur nú hér á landi og ætlar að leika í ameríkska útvarpið á hverjum sunnudegi nokkrar næstu vikur. Hún er hér í þjónustu ameríkska rauða krossins og vinnur við eitt af skemmtiheimilum hans hér, eins og hinar stúlkurnar í gráu einkennisbúningunum.“ Mér finnst ég kannast við nafnið svo ég legg bókina hennar Goodell frá mér. Eitt augnablik hvarflar að mér að Overstreet tengist mögulega skemmtun sem ameríski Rauði krossinn hélt á Akureyri á hernámsárunum. Þannig var að ég rakst á frétt í gömlu blaði um skemmtunina síðastliðið sumar á meðan ég vann að gerð hlaðvarpsþátta um veru setuliðsins í Hlíðarfjalli og þóttist muna að þar hefði kona verið nefnd til sögunnar sem skemmtikraftur.

Ég finn upplýsingar um Kathryn Overstreet og hljómleika hennar fyrir setuliðsmenn á vegum ameríska Rauða krossins (ARC) og leiksýningar sem hún tók þátt í. Allt bendir til að hún hafi nær eingöngu skemmt setuliðinu og að Íslendingar hafi lítið sem ekkert notið píanóhæfileikanna fyrir utan flutning hennar í útvarpinu. Pínu bömmer. Ég er við það að missa veika von um geta tengt hana við nótnaheftið þegar ég rekst á fréttir um tvenna hljómleika hennar í Reykjavík í lok árs 1943. Það sem meira er, ég finn tilkynningu um að hún ætli sér að skemmta Akureyringum í upphafi nýs árs. Bingó. Tengingin komin.

Staðarblöð fjalla um tvenna hljómleika Kathryn Overstreet á Akureyri í janúar 1944 á vegum ARC og Tónlistarfélags Akureyrar. Fyrri hljómleikarnir í Samkomuhúsinu voru fyrir styrktarmeðlimi Tónlistarfélagsins og gesti þeirra. Degi síðar spilaði hún fyrir nemendur Gagnfræðaskólans og Menntaskólans.

Getur verið að nótnahefti og söngbók Ethel hafi komið til Akureyrar með Kathryn þegar hún kom hingað í ársbyrjun 1944 til að skemmta ungum sem öldnum? Já, klárlega er það möguleiki. Kathryn var píanóleikari og Ethel var söngkona. Þær störfuðu báðar hjá ARC í Reykjavík á þessum tíma. Ekki þarf að hafa mörg orð um mögulega notkun píanósnillingsins á nótnaheftinu á hljómleikunum á Akureyri. Svo virðist sem öll vötn renni til Dýrafjarðar.

Þá kemur skellurinn. Þegar ég rýni í tónsmíðarnar í nótnaheftinu sé ég að nær eingöngu er um sálma, þjóðræknislög og annað í þeim dúr að ræða. Ef marka má staðarblöðin var efnisskrá hljómleikanna helguð tónskáldum á borð við Bach, Chopin, Brahms, Debussy og Lizt svo einhverjir séu nefndir. Mér þykir þannig ólíklegt að nótnaheftið hafi nýst Overstreet á hljómleikunum hér á Akureyri þó vissulega sé ekki hægt að útiloka neitt í því sambandi.

Ég tek upp þráðinn þar sem frá var horfið í They sent me to Iceland og legg Kathryn Overstreet til hliðar. Allt virðist vera á réttri leið hjá þeim Rauðakross-konum í Reykjavík ef marka má bók Goodell. Fyrsta tómstundamiðstöðin á vegum ameríska Rauða krossins komin í gagnið og hugmyndir um að opna fleiri miðstöðvar. Fyrr en varir er ég farinn að lesa um ferð fjögurra Rauðakross-kvenna til Akureyrar. Leynist lausnin á ráðgátunni um nótnahefti sópransöngkonunnar kannski í bókinni hennar Jane Goodell?

Sjá einnig Nótnahefti sópransöngkonunnar – 1. Fundurinn

Sjá einnig Nótnahefti sópransöngkonunnar – 2. Söngbókin

Sjá einnig Nótnahefti sópransöngkonunnar – 3. Ethel

Sjá einnig Nótnahefti sópransöngkonunnar – 4. Íslandsdvölin

Framhald…

Kathryn Overstreet (1913 – 1963)

Heimildir:

A. (1944, 6. janúar). Hljómleikar Miss Kathryn Overstreet. Dagur, bls. 7.

Goodell, J. (1943). They sent me to Iceland. Ives Washburn Inc.

Mrs. Kathryn Overstreet. (1943, 17. desember). Íslendingur, bls. 2.

Þekktur píanóleikari í ameríkska rauða krossinum hér. (1943, 17. júlí). Alþýðublaðið, bls. 2.

Mynd af Kathryn Overstreet: Fálkinn 49. tbl. 3.12. 1943. Skjáskot af bls. 3.