Grenndargralið

Til er merkilegt kort af Akureyri frá árinu 1809. Á kortinu er landslagið dregið upp með afar nákvæmum hætti og gerð grein fyrir mannvirkjum af öllu mögulegu tagi.  Þar má sjá hús, girðingar, torfgarða, götuslóðir, vörður, örnefni og allskyns kennileiti í náttúrunni. Heiðurinn að þessum elsta og merkilegasta uppdrætti kaupstaðarins eiga landmælingamennirnir Hans Frisak og Jacob Scheel. Dvöl þeirra á Akureyri var liður í metnaðarfullu verkefni danska hersins í að gera siglingar út af Íslandsströndum hættuminni. Í því skyni var Frisak og Scheel ætlað að ferðast víða um land og halda áfram við strandmælingar landsins sem staðið höfðu yfir í nokkur ár.

Til þess að allar mælingar yrðu sem nákvæmastar slógu þeir saman fjöldamargar vörður úr timbri á brekkubrúnunum ofan kaupstaðarins og víðar til að setja upp mælinet sitt. Efst á kortinu hafa þeir teiknað inn Rögnvaldarhól, hæð eina í Naustahverfi þar sem nú er Klettatún. Í miðjum Rögnvaldarhól teikna þeir þríhyrning með punkt í miðju en þannig voru mælipunktarnir táknaðir. Rétt norðanundir Rögnvaldarhól eru hinar gríðarstóru mógrafir þar sem almenningur sótti eldsneyti sitt um aldir. Á kortinu sést hvernig Búðarlækur rennur inn í miðjar mógrafirnar en hann kemur ofan úr Naustatjörn. Lækurinn heldur síðan áfram í beygjum og sveigjum niður brekkurnar. Á leið sinni sker hann skurði og gil í landslagið og dregur efnið með sér til sjávar.  Á þeim stað þar sem lækurinn rennur í Eyjafjörðinn hefur Akureyrin hlaðist upp með tímanum.  Kortið frá 1809 sýnir þessa landmótun ágætlega og mun betur en við getum lesið úr nýjum kortum enda hefur landslagið á Akureyri umbreyst þó nokkuð á rúmum 200 árum.

Á kortinu sést einnig hvernig Frisak og Scheel hafa dregið upp bæina Eyrarland og Naust með útihúsum sínum og túngörðum, sitt hvoru megin Búðargilsins. Þeir létu heldur ekki nægja að draga upp hús kaupstaðarins heldur gerðu þeir jafnframt grein fyrir efnivið þeirra. Vínrauði liturinn táknar t.d. timburhús en græni torfhús. Þá hafa þeir samviskusamlega dregið upp glænýja kartöflugarða Levers  kaupmanns norðan við Búðarlækinn rétt ofan eyrinnar en strandlínan sem sést á kortinu er hér um bil þar sem Hafnarstræti liggur í dag.

Byggt á samantekt Arnars Birgis Ólafssonar.

Landmælingamennirnir Frisak og Scheel koma við sögu í hlaðvarpsþáttum Grenndargralsins, Leitin að Grundargralinu.